تنها دو هفته پس از اعلام بنیاد ملی علوم آمریکا مبنی بر تعطیلی تلسکوپ رادیویی تک بشقاب “آرسیبو”(Arecibo) که زمانی بزرگترین تلسکوپ جهان بود، این رصدخانه نفس‌های آخر خود را کشید و سرانجام در اول دسامبر ۲۰۲۰ فرو ریخت.
ساینسیو – به نقل از ایسنا، در حالی که فیلم‌های ضبط شده توسط پهپاد، سقوط تلسکوپ کابلی “آرسیبو” واقع در پورتوریکو را با جزئیات ضبط می‌کرد، در حقیقت، سقوط این تلسکوپ بسیار قبل‌تر از این آغاز شده بود.
راحت است که سقوط و فروپاشی “آرسیبو” را تقصیر آسیب فیزیکی به کابل‌های فولادی نگه دارنده آن که از اوایل سال ۲۰۲۰ شروع شد، بدانیم. زمانی که یکی از کابل‌ها احتمالا به دلیل وقوع طوفان گرمسیری یا زمین لرزه‌هایی که پورتوریکو را لرزاند، به مرز پارگی رسید. اما سقوط “آرسیبو” در حقیقت ناشی از سال‌ها کشمکش مالی و کمبود بودجه برای حفظ و نگهداری از آن بود.
از نگاه متخصصان در زمینه توسعه فناوری و زیرساخت‌ها، آنچه در “آرسیبو” اتفاق افتاده یک نمونه کلاسیک از شکاف میان تعمیر و نگهداری امکانات و پیشرفت علمی است.
از عرش به فرش
تلسکوپ رادیویی “آرسیبو” در سال ۱۹۶۳ تکمیل شد و داده‌هایی را جمع‌آوری کرد که منجر به دریافت یک جایزه نوبل شد و در پیشرفت علم نجوم نقشی اساسی ایفا کرد. در سال ۱۹۹۲ به اولین رصدخانه‌ای تبدیل شد که سیارات خارج از منظومه شمسی را مشاهده کرد. این رصدخانه در چند دهه فعالیت خود نقش زیادی در جستجوی حیات فرازمینی از جمله پخش اولین پیام زمینی به اعماق فضا داشت.
اما برخلاف همه دستاوردهای “آرسیبو”، تعهد ایالات متحده به عنوان مالک و حافظ “آرسیبو” از سال ۲۰۰۶ دچار نقصان شد. بنیاد ملی علوم آمریکا(NSF) که حامی “آرسیبو” بود، در این سال بودجه “آرسیبو” را ۱۵ درصد کاهش داد. عجیب بود که “آرسیبو” برخلاف بهره‌وری و دستاوردهای مداوم از اولین تاسیساتی بود که با کاهش بودجه مواجه شد.
بنیاد ملی علوم آمریکا(NSF) سال قبل اعلام کرده بود که در حال آماده‌سازی برای تخصیص بودجه بین تاسیسات موجود به منظور آغاز فعالیت‌های جدید است. این اقدامات شامل اختصاص بودجه و توسعه “آرایه میلی متری بزرگ آتاکاما” در شیلی است که ساخت آن از سال ۲۰۰۳ آغاز شده است.
تصمیم برای کاهش بودجه “آرسیبو” با مقاومت جامعه علمی و فراتر از آن روبرو شد. از جمله فرماندار وقت پورتوریکو که از بنیاد ملی علوم آمریکا درخواست تجدید نظر کرد. اما در سال ۲۰۰۷ باز هم بودجه “آرسیبو” کاهش یافت و از ۱۰.۵ میلیون دلار به ۸ میلیون دلار رسید. سپس با کاهش چشمگیر بودجه در چهار سال بعد، تعطیلی این رصدخانه قریب‌الوقوع به نظر می‌رسید.
در این هنگام، بنیاد ملی علوم آمریکا به یک کنسرسیوم جدید ماموریت داد تا مدیریت “آرسیبو” را در سال ۲۰۱۱ به عهده بگیرد و آن را از یک موسسه با بودجه فدرال به موسسه‌ای تبدیل کند که بتواند از منابع دیگر به دنبال بودجه باشد.
خوش‌بینی در مورد این تحول و جابجایی خیلی زود جای خود را به بدبینی داد. NSF همچنان به حمایت از “آرسیبو” ادامه داد و ناسا یک سوم هزینه‌های آن را تقبل کرد. با این حال متعادل سازی بودجه توسط NSF و وعده سایر پروژه‌های جدید رصدی بار دیگر این رصدخانه را تهدید کرد.
در سال ۲۰۱۵، “رابرت کر” مدیر تاسیسات “آرسیبو” به دلیل درگیری‌ها بر سر بودجه استعفا داد. در سال ۲۰۱۸، دانشگاه “فلوریدای مرکزی”مدیریت” آرسیبو” را بر عهده گرفت و کمک کرد تا خسارات وارده به “آرسیبو” از طوفان ماریا جبران شود.
اما انگار از پایان راه گریزی نبود. در ۱۹ نوامبر سال ۲۰۲۰، بنیاد ملی علوم آمریکا سرانجام تعطیلی رسمی عملیات این تلسکوپ را اعلام کرد و سپس در اول دسامبر نیز سرانجام کابل‌های نگه دارنده پاره شدند و “آرسیبو” دچار فروپاشی شد.
کاخ غرورآفرین
در حال حاضر گروهی از ستاره شناسان و مردم محلی در حال سوگواری بر سر ویرانه‌های “آرسیبو” هستند، چرا که شهرت این رصدخانه فراتر از موفقیت‌های علمی آن بود.
هشتگ “آرسیبو برای من چه بود”(WhatAreciboMeansToMe) در توئیتر داغ شده است و صدها توئیت از مردم محلی و جهانگردان و ستاره‌شناسان و علاقه‌مندان به نجوم را به خود اختصاص داده است.
رصدخانه “آرسیبو” فضای غرور آفرینی برای دانشمندان پورتوریکویی و جامعه محلی حول آن بود. از بسیاری جهات، این رصدخانه نماد پورتوریکو بود، چرا که محل فیلمبرداری چند فیلم مشهور هالیوودی نظیر “جیمز باند” هم بود و شهرتی جهانی داشت.
تماشای اجازه فروپاشی به رصدخانه “آرسیبو” و تبدیل شدن این رصدخانه مشهور به آوار برای بسیاری از علاقه‌مندان دردناک است. به ویژه وقتی به رصدخانه‌های از کار افتاده در ایالات متحده نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که تعدادی از آنها به عنوان مکان های تاریخی حفظ شده‌اند و این، با اجازه دادن به فروپاشی “آرسیبو” در تضاد است.
در آمریکای لاتین، پروژه‌های زیربنایی اغلب با مشکلات اقتصادی مواجه هستند و شانه خالی کردن ایالات متحده از تعهدات مالی خود در چنین پروژه هایی چیزی جز رها کردن آنها به نظر نمی‌رسد.
جالب است بدانید که غالباً بحث و جدل در پی ساخت تأسیسات بزرگ نجومی وجود دارد. از رصدخانه‌های “مائوناکی”(Maunakea) در هاوایی گرفته تا اختلافات کارگری در ساخت “آرایه میلی متری بزرگ آتاکاما” در شیلی و تصرف اراضی و تنش های نژادی پیرامون ساخت پروژه “آرایه کیلومتر مربع” در منطقه کارو در آفریقای جنوبی، همگی نمایانگر شکاف و اختلاف تامین بودجه زیرساخت های نجومی در جهان است.
در مورد “آرسیبو”، این اختلافات بیش از آنکه در آغاز راه آن وجود داشته باشد، در پایان شعله ور شد. اما عدم توجه به چگونگی استقرار و استفاده از امکانات تحقیقاتی علمی در مکانی که آنها در آن ساخته شده اند کاملاً روشن است. به نظر زمان آن فرا رسیده که بحث‌هایی فراتر از اهمیت علمی امکانات تحقیقاتی آغاز شود و برنامه ریزان، تأثیر این تاسیسات بر جوامع محلی را بررسی کنند.